Muzykoterapia ukazuje wciąż nowe możliwości zastosowania muzyki w celach terapeutycznych. Współcześnie jest to dziedzina dostępna na wielu kontynentach świata, a jej zasięg stale rozprzestrzenia się. Muzykoterapia jest dziedziną z pewnością inspirującą, również tajemniczą oraz zachęcającą do prowadzenia dalszych badań naukowych. Muzyczna wartość
obrazuje nam intensywność oddziaływania otaczającego świata na człowieka.
Muzyka dociera bowiem do najgłębszych zakamarków ludzkiej podświadomości. Warto zaznaczyć, iż „na podświadomość człowieka wpływ mają różne zdarzenia i czynniki, które zawierają emocjonalne powiązania. Niektóre znajdują ujście w postaci emocji okazywanych przez człowieka dorosłego lub dziecko. Inne zostają w podświadomości, tworząc niekiedy blokady, problemy z funkcjonowaniem na pewnych płaszczyznach, lęki, stresy, z czego nie zawsze zdają sobie sprawę nawet osoby dorosłe”.
Możliwości zastosowania muzykoterapii w niesieniu pomocy osobom potrzebującym jest coraz więcej, natomiast jej wpływ na ogólny rozwój człowieka jest niezwykle efektywny i wpływa znacząco na poprawę funkcjonowania człowieka na wielu płaszczyznach jego życia.
Muzyka a praca mózgu
Badania prowadzone głównie w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, a także w krajach Europy Zachodniej potwierdzają wpływ muzyki na pracę kory mózgowej człowieka, dzięki czemu osoba doświadczająca kontaktu z muzyką dąży do zmiany zachowania, co przejawia się przez słowa, gesty, mimikę, nastrój, uczucia.
Naukowo potwierdzony został także sam fakt „wpływu muzyki” na człowieka, dzięki neurofizjologicznym strukturom, istniejącym wewnątrz każdego organizmu, odpowiedzialnym za odbiór danego bodźca i reakcję ciała oraz umysłu pod jego wpływem np. na dźwięk, kolor, ruch. D. Karwowska i A. Kudlik podają, iż: „zakłada się, że dźwięki muzyki, podobnie jak informacje sensoryczne, są przetwarzane hierarchicznie oraz że nie można jednoznacznie wskazać na jedno miejsce w mózgu odpowiadające za przetwarzanie muzyki (…) Przyjmując, że percepcja muzyki ma charakter modułowy, uważa się, że różne obszary mózgu odpowiadają za przetwarzanie poszczególnych jej aspektów.
Inny obszar odpowiada za przetwarzanie tonów, inny za interwały, inny za rytm i metrum. Przykładowo, za odróżnianie melodii znanych od nieznanych odpowiada środkowa część zakrętu skroniowego. Z kolei przetwarzanie dźwięków pod względem harmonii aktywuje dwie struktury: płat ciemieniowy oraz płat potyliczny”. Percepcja muzyki jest wobec tego procesem poznawczym, angażującym liczne struktury mózgowe, odpowiadające m.in. za pamięć słuchową, analizę akustyczną, czy przetwarzanie słuchowe.
Stosowanie muzykoterapii
Obecnie muzykoterapia na świecie stosowana jest jako „uznana forma leczenia – wykorzystywana jest w różnych dziedzinach medycyny” m.in. w szpitalach na oddziałach onkologii, neurologii, rehabilitacji, pediatrii, neonatologii, psychiatrii, położnictwie, kardiologii, opiece paliatywnej, intensywnej terapii, a także w kontaktach z pacjentami w ciężkim stanie śpiączki metabolicznej lub śpiączki wywołanej lekami. Jak wskazuje E. Dobrzyńska, H. Cesarz, J. Rymaszewska muzykoterapia: „obecnie pełni (…) funkcję wspomagającą i uzupełniającą tradycyjne metody leczenia” również w wybranych szpitalach w Polsce.
W ośrodkach takich jak fundacje, stowarzyszenia, szkoły specjalne, Specjalne Ośrodki Szkolno-Wychowawcze, przedszkola specjalne, hospicja, Warsztaty Terapii Zajęciowej, muzykoterapia sprawdza się w zakresie wspomagania leczenia zaburzeń emocjonalnych, intelektualnych, fizycznych u pacjentów w każdym wieku, z różnorodnymi dysfunkcjami, niepełnosprawnościami.
Muzykoterapia, której elementy stosowane są obecnie także w praktyce pedagogicznej, jest wartościowa również dla działań edukacyjnych nauczycieli oraz terapeutów wspierających rozwój dzieci w placówkach oświatowych. Obecnie w toku wdrażania tzw. „edukacji włączającej” w Polsce, istotne będzie przygotowanie merytoryczne oraz praktyczne specjalistów do nowego podejścia w systemie kształcenia, oraz rozwój kompetencji nauczycieli także o zakres terapeutyczny. Uzyskana wiedza i kompetencje z zakresu arteterapii, w tym muzykoterapii mogą przyczynić się w efekcie do lepszej adaptacji dzieci w grupie rówieśniczej — szczególnie tych o specjalnych potrzebach edukacyjnych, jak również wspomagać specjalistów w uzyskaniu narzędzi, nowych metod do pracy z grupą dzieci o zróżnicowanych poziomach rozwojowych.
Muzykoterapia w ramach studiów podyplomowych z arteterapii w CDV
Dlatego podczas warsztatów muzykoterapii odbywających się na Studiach Podyplomowych „Arteterapii z elementami psychoterapii” przekazuję moim słuchaczom wiedzę popartą przede wszystkim umiejętnościami praktycznymi z zakresu najważniejszych i najbardziej efektywnych metod oraz technik muzykoterapii stosowanych w Polsce i na świecie. Omawiane są również możliwości zastosowania poznanych metod oraz technik w pracy z pacjentami o różnorodnych potrzebach, dysfunkcjach, stopniach niepełnosprawności. Poznanie procesu planowania pracy terapeutycznej przygotowuje przyszłych terapeutów do samodzielnego prowadzenia warsztatów z zakresu muzykoterapii. Kolejnym etapem kształcenia jest sprawdzenie ich własnych umiejętności w działaniach praktycznych podczas zajęć.
Terapeutyczne oddziaływanie sztuki może wpływać pozytywnie nie tylko na rozwój dzieci z niepełnosprawnością lub pojedynczymi dysfunkcjami, ale także na rozwój osób zdrowych, u których możemy zaobserwować sporadyczne problemy na płaszczyźnie emocjonalnej lub społecznej – szczególnie nasilone w obecnym czasie, po okresie pandemii. Coraz częściej u osób zdrowych występują również trudności z koncentracją uwagi, zapamiętywaniem, nadmierna nerwowość, apatyczność, izolowanie się oraz problemy wynikające z różnorodnych stresujących, czasami traumatycznych sytuacji, lęków oraz blokad emocjonalnych. Terapeutyczny wpływ sztuki może okazać się dla tych pacjentów wartościowy i pomocny, dając szansę na lepsze funkcjonowanie i samopoczucie w codziennym życiu.
Podsumowanie
Muzykoterapia ma zatem wiele „barw”. Jest nośnikiem emocji, umożliwia poznawanie własnej osobowości, pomaga w stymulacji rozwoju lub bywa pośrednikiem pomiędzy pacjentem a terapeutą, stosowana w wielu ośrodkach na całym świecie. Może wpływać autoterapeutycznie na każdego z nas, co wydaje się szczególnie potrzebne w dzisiejszych czasach. Nauka relaksacji, odpoczynku oraz niwelacja poziomu stresu uczy osiągania rezylientnego dobrostanu w różnych momentach naszego życia. Niekiedy wpływ muzykoterapii zaskakuje, przynosi zdumiewające efekty, pomaga wyprowadzać osoby z trudnościami w funkcjonowaniu do świata lepszej sprawności, odkrywać ukryte zdolności, możliwości. Często inspiruje, uwrażliwia i rozwija wyobraźnię, przez co nawet największy problem rozwojowy nie przeszkadza osobom z niepełnosprawnością w posiadaniu marzeń, w dążeniu do lepszego życia. Muzykoterapia jest zatem potrzebna i jak powtarzają twórcy Muzykoterapii Kreatywnej Nordoff-Robbins „…przemienia ludzkie życie”.
Literatura:
- Dąbrowska-Żurowska J. (2015) Rola improwizacji muzycznej w integracji dzieci zdrowych i niepełnosprawnych [w:] Filozofia i etyka w szkole. Edukacja artystyczna – wyzwania. (red.) D. Michałowska, J. Ryczek, L. Suchanek, Wyd. Naukowe Wydziału Nauk Społecznych, Poznań.
- Dobrzyńska E., Cesarz H., Rymaszewska J. i wsp. (2006) Muzykoterapia. Wyd. Psychiatr Prakt Lek.
- Karwowska D., Kudlik A. (2012) Neurofizjologiczne mechanizmy odbioru i przetwarzania muzyki. [w:] E. Czerniawska (red.) Muzyka i my. O różnych przejawach wpływu muzyki na człowieka. Wyd. Difin S. A, Warszawa.
- Ruda K., Kazanowska B. (2011) Muzykoterapia jako jeden z elementów kompleksowej opieki nad dzieckiem z chorobą nowotworową. Wyd. Onkol Pol, 1:22-25.