Teatr terapeutyczny. Istota
Teatr to najbardziej tajemnicza ze wszystkich sztuk, stojąca w rozkroku pomiędzy słowem, obrazem i dźwiękiem, gestem, tańcem i choreografią, naturalnością i formą, tekstem literackim i słowem improwizowanym. Sztuka, która daje przyzwolenie na dostrzeganie, zauważanie, uświadamianie, wskazywanie, podnoszenie kwestii istotnych, poruszanie najwrażliwszych sfer
duszy. Sztuka, która wyzwala zdolność do myślenia symbolicznego i metaforycznego oraz stanowi doskonałą przestrzeń do wykorzystania naturalnych zdolności człowieka do działania w rolach, ekspresji, tworzenia i wyrażania siebie przez aktywność artystyczną.
Teatr terapeutyczny rozumiany jest jako uczestnictwo w procesie tworzenia, wykonywania zadania teatralnego, projektowania, budowania przebiegu akcji, relacji pomiędzy postaciami, uświadamiania sobie rzeczywistych prawd.
W terapeutycznym procesie teatralnym dochodzą do głosu potrzeby uczestników, dzięki teatrowi terapeutycznemu zwerbalizowane zostają niepokoje, lęki i traumy stanowiące stały
element osobowości człowieka na każdym etapie rozwojowym, wpływający na jakość życia i postrzeganie rzeczywistości.
Nie bez przyczyny więc terapeuta teatralny staje w obliczu trudnego zadania takiej organizacji procesu, by zmierzał on do budowania przez doświadczanie siebie i świata, docieranie
do istoty rzeczy, rozważanie i interpretowanie. Dlatego właśnie w procesie stawania się terapeutą najważniejsze jest zrozumienie, że jego reżyserskie zadanie polega na tworzeniu przestrzeni kreacji i bezpiecznego eksperymentowania, stymulowaniu, wspieraniu i motywowaniu, nie może zakładać istnienia arbitralnych rozwiązań.
Szeroka możliwość wykorzystania umiejętności teatroterapeuty w szkołach wydaje się nie podlegać dyskusji, gdyż za pomocą narzędzi, którymi dysponuje może podejmować zadania zmierzające do niezliczonej ilości celów:
- od budzenia wyobraźni do odtwarzania istniejących schematów,
- od wyzwalania emocji do pracy nad ich ukojeniem,
- od zgłębiania problemów psychologicznych do przeprowadzenia pełnego procesu terapeutycznego.
Etapy procesu teatroterapii
Praca reżysera-terapeuty powinna obejmować konkretne etapy działania, które krok po kroku prowadzą uczestników do określonego celu:
ETAP 1. Rozpoznawanie. Stymulowanie działań oraz wyznaczanie zadań adekwatnych do wieku i zmierzających do rozpoznania lęków, tematów ważnych i trudnych dla uczestników spotkania. Słuchanie i słyszenie, obserwacja.
ETAP 2. Wyznaczenie celów działań terapeutycznych.
ETAP 3. Ustalenie planu działań i wstępne projektowanie zadań z podziałem na:
- wstępne improwizacje ruchowe, etiudy tematyczne, działania ekspresywne pozatekstowe, tworzenie choreografii wyzwalającej emocje (stymulowane wybranymi przez reżysera, a w następnej kolejności przez uczestników procesu, fragmentami muzycznymi),
- etiudy ruchowe z wykorzystaniem przedmiotu lub elementu przestrzeni, tworzenie choreografii wyzwalającej emocje (stymulowane początkowo przez wskazanie reżyserskie, a w następnej kolejności przez kreatywność uczestników),
- tworzenie koncepcji przestrzeni (projektowanie tematyczne scenografii z elementami nawiązującymi do indywidualności postaci),
- etiudy ruchowo-tekstowe improwizowane lub/i eksperymentowanie z tekstami (budowanie ról – charakterystyka postaci, jej życiorys, zachowania, działania, nawyki, emocje).
ETAP 4. Obserwacja, motywowanie, stymulowanie, modelowanie sytuacji.
ETAP 5. Porządkowanie:
- tworzenie koncepcji kompozycji spektaklu,
- spajanie elementów dramaturgicznych, rytmizacja spektaklu, weryfikacja przebiegu akcji.
ETAP 6. Prezentacja.
ETAP 7. Dyskusja i ewaluacja.
Rozpoczęcie procesu z zasady zakłada przeprowadzenie uczestnika przez wszystkie etapy, niemniej jednak możliwości, jakie dają konkretne elementy, pozwalają na wykorzystanie ich także w formie świadomie dobieranych form wspomagających wykonywanie różnych zadań edukacyjno-wychowawczych.
Siła całego procesu daje możliwość przeprowadzenia młodych ludzi przez trudny czas uświadamiania sobie reguł rządzących światem, przez okres dojrzewania i obserwowania zmian zachodzących w nich samych, przez doświadczenia pierwszych rozczarowań, trudności i lęki życia. Sprowokowani do tworzenia, do stopniowego odkrywania bólu, lęków, frustracji, a jednocześnie pragnień, marzeń i pożądanych dróg, z każdym etapem będą dostrzegać fakt, że warsztaty dotyczą ich samych, a ich problemy, zdania i emocje są najważniejszym elementem procesu.
Siła rekwizytu, czyli jak teatralnie budzić kreatywność
Teatroterapia otwiera szerokie możliwości budzenia wyobraźni. W teatrze drabina czasem bywa schodami do nieba, innym razem portalem do fantastycznego świata, a jeszcze innym — przejściem do rodzinnego domu, zwykła folia to czasem morze, łąka, a w innym momencie skrzydła motyla czy kokon ćmy, a białe wstążki mogą być znakiem systemowych kokardek dla posłusznych uczennic, linami masztu wielkiego okrętu albo promieniami, którymi człowiek łączy się z odwieczną boskością. W teatrze wszystko jest możliwe.
Praca z rekwizytem, rzeczywistością iluzji otwiera tkwiącą w człowieku siłę kreatywności. Dlaczego więc nie budzić takiego myślenia i nie uczynić go punktem wyjścia do warsztatu pisania w czasie zajęć języka polskiego albo rozpoznawania świata młodego człowieka w czasie godziny wychowawczej. Może wkrótce okaże się, że za pomocą kilku par butów można opowiedzieć historię człowieka?
Moc ruchu, czyli jak teatralnie budzić i ujarzmiać emocje w szkolnej codzienności
Teatralnie rozumiana świadomość własnego ciała i siła gestu sprzężone są ze sferą zmysłowości i odczuwania konkretnych emocji. W indywidualnym sposobie poruszania się, postawie, w stawianych krokach zapisany jest niepowtarzalny rodzaj wrażliwości, a w konkretnych układach choreograficznych oraz odpowiednio modelowanych schematach – proces wyzwalania emocji i ich oczyszczania.
Dzięki teatralnym ćwiczeniom można wyzwolić konkretne odczucia, uświadomić sobie drzemiące w naturze emocje, zrozumieć i zaakceptować siebie. Dlaczego więc nie wykorzystać teorii pięciu rytmów Gabrielle Roth, teorii Labana, Bartenieffa, w czasie warsztatów na godzinach wychowawczych czy na zajęciach wychowania fizycznego. Może byłoby to wstępem do odkrywania samego siebie?
Moc słowa i tworzenia psychologii postaci
Teatr umożliwia zarówno zagłębienie w literaturze, w tekstach, które poruszają, które przemawiają do odbiorcy, a także tych tworzonych przez samych uczestników procesu. Doświadczanie słowa, historii czyjejś biografii, utożsamianie się z bohaterem, którego wypowiedź musi przepłynąć przez aktora, jest niezwykłą możliwością przeżywania całej gamy sfer rzeczywistości, tych znanych i tych nieznanych, tajemniczych, zatrważających, ale też fascynujących. Wybrane z literatury pięknej sceny, przetransponowane na sytuacje codzienne, na osobiste emocje i sposoby odczuwania świata, stają się nagle bliższe, bardziej metaforyczne, symboliczne, a z drugiej strony — znajome.
Nagle wydaje się, że młody człowiek może dostrzegać w sobie cechy Ikara, Prometeusza czy Odysa, chcieć rozważać ich wybory i z własnego punktu widzenia interpretować historię. Kompetencje teatroterapeuty mogą dać nauczycielowi przestrzeń, dzięki której przeprowadzi on ucznia przez odkrywanie osobowości literackich, dostrzeganie w nich siebie do samopoznania.
Zdobywanie kompetencji teatroterapeuty
Zdobywanie kompetencji teatroterapeuty jest procesem złożonym. Rozpoczyna się od zafascynowania wchodzeniem w teatralny świat, od dostrzeżenia, że najciekawszy teatr nie traktuje tekstu literalnie, ale przetwarza rzeczywistość, krzyczy i uświadamia, a także od wyboru ciekawych warsztatów, studiów podyplomowych zawierających w programie teatroterapię (Arteterapia w Collegium da Vinci).
Późniejsze zgłębianie zdobytych kompetencji to droga, w czasie której każdy kolejny proces, każdy kolejny spektakl zbudowany w procesie niesie poczucie wzruszenia i spełnienia, a umiejętności zaczynają przenikać każdą dziedzinę życia.
fot. archiwum prywatne
fot. archiwum prywatne
fot. archiwum prywatne
fot. archiwum prywatne
fot. archiwum prywatne